Ông Nguyễn Quân, Nguyên Bộ trưởng Bộ KHCN, Chủ tịch Hội tự động hóa Việt Nam phát biểu tại Diễn đàn

Trong khuôn khổ Diễn đàn cấp cao về sản xuất công nghiệp 2025 tổ chức ngày 12/9/2025, các chuyên gia đều thống nhất rằng để tháo gỡ những điểm nghẽn đang kìm hãm sự phát triển công nghiệp, Việt Nam cần coi tự chủ công nghệ, liên kết chặt chẽ và đẩy mạnh nội địa hóa là “chìa khóa” mở lối. Không chỉ là định hướng chiến lược, đây còn là yêu cầu mang tính sống còn nếu Việt Nam muốn bước ra khỏi vai trò gia công, lắp ráp và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Thực tế nhiều năm qua cho thấy, mặc dù đã xác định các ngành công nghiệp mũi nhọn như dệt may, da giày, điện tử, ô tô, cơ khí chế tạo, công nghiệp công nghệ cao, vật liệu và luyện kim, song phần lớn vẫn bị chi phối bởi khu vực FDI. Chỉ một tỷ lệ nhỏ doanh nghiệp FDI nhưng lại nắm giữ tới hơn 80% kim ngạch xuất khẩu trong các ngành chủ lực. Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) chỉ rõ sự phụ thuộc này khiến nội lực công nghiệp yếu, giá trị gia tăng thấp và khả năng cạnh tranh quốc tế hạn chế. Việt Nam chưa thể bước lên nấc thang cao hơn trong chuỗi sản xuất, vẫn loay hoay trong “vòng xoáy gia công”.

Những câu chuyện từ thực tiễn doanh nghiệp cho thấy con đường duy nhất để thoát khỏi sự lệ thuộc chính là kiên trì làm chủ công nghệ. Trường hợp Phương Linh Group là minh chứng điển hình. Từ một cơ sở sản xuất thủ công nhỏ, sau hơn hai thập kỷ kiên trì đầu tư, doanh nghiệp đã làm chủ công nghệ châu Âu và trở thành đối tác của nhiều dự án FDI lớn. Bài học rút ra ở đây không chỉ nằm ở sự kiên định, mà còn ở lựa chọn khôn ngoan: công nghệ phải phù hợp với năng lực và giai đoạn phát triển. Chạy theo công nghệ đắt đỏ, vượt quá khả năng quản trị và tài chính, sẽ chỉ khiến doanh nghiệp tự đẩy mình vào rủi ro. Làm chủ công nghệ không có nghĩa là “mua thật nhiều máy móc”, mà là biết tối ưu, tinh gọn và vận hành hiệu quả để tạo giá trị bền vững.

Đại diện các tập đoàn công nghệ quốc tế cũng thẳng thắn nhìn nhận: doanh nghiệp Việt chỉ có thể tiến xa nếu nâng cao tỷ lệ nội địa hóa. Khi nguyên liệu, linh kiện và quy trình sản xuất còn phụ thuộc nhập khẩu, chúng ta khó chen chân vào chuỗi cung ứng toàn cầu vốn đặt ra những tiêu chuẩn nghiêm ngặt. Nội địa hóa không chỉ giảm lệ thuộc mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt vươn lên vị thế mới – từ gia công sang thiết kế, sáng tạo và sản xuất. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, cần sự cộng hưởng từ ba trụ cột: chính sách hỗ trợ nhất quán từ Nhà nước, nỗ lực tự thân của doanh nghiệp và sự đồng hành của viện – trường trong đào tạo nhân lực, chuyển giao công nghệ.

Các đại diện Hiệp hội, doanh nghiệp trao đổi trong phần Tọa đàm

Cũng tại Diễn đàn, tinh thần liên kết được đặt ra như một mệnh lệnh thời đại. Nếu trước đây doanh nghiệp e ngại hợp tác vì sợ “chia phần”, thì nay tư duy đã thay đổi: cạnh tranh khốc liệt trong bối cảnh toàn cầu hóa không cho phép bất kỳ ai đi một mình. “Biến đối thủ thành đối tác” không còn là khẩu hiệu mà đã trở thành chiến lược sống còn. Các cộng đồng doanh nghiệp tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc được nhắc đến như tấm gương: họ đi cùng nhau, nâng đỡ nhau và tạo nên sức mạnh tập thể. Doanh nghiệp Việt nếu chỉ “chơi lẻ” sẽ khó trụ vững, thậm chí dễ bị loại khỏi chuỗi cung ứng quốc tế.

Những hiệp hội nghề nghiệp trong nước cũng đang nỗ lực làm cầu nối. VAMI khẳng định nghiên cứu không chỉ nằm trong phòng thí nghiệm mà phải đi cùng doanh nghiệp tới tận dự án. Hiệp hội Doanh nghiệp Trẻ Hà Nội chú trọng đào tạo năng lực lãnh đạo, tổ chức kết nối và học hỏi từ thực tiễn quốc tế. Bắc Ninh – một trung tâm công nghiệp – đã khẳng định khẩu hiệu “Vì nhau mà lớn, vì tỉnh mà bền, vì nước mà lên” như một phương châm phát triển. Tất cả đều cùng chung một thông điệp: muốn đi xa, không thể đi một mình.

Tự chủ công nghệ, đẩy mạnh nội địa hóa và liên kết bền chặt không chỉ là giải pháp kinh tế, mà còn là khát vọng chính trị – khẳng định vị thế quốc gia. Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, con đường này không dễ dàng, nhưng chính là lựa chọn duy nhất để công nghiệp Việt Nam bứt phá. Khi doanh nghiệp, hiệp hội, viện – trường và cơ quan quản lý nhà nước cùng chung tay, một hệ sinh thái công nghiệp mạnh mẽ sẽ được hình thành, đưa Việt Nam tiến sâu, tiến vững vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Khát vọng công nghiệp hùng cường chỉ có thể trở thành hiện thực khi chúng ta thực sự làm chủ vận mệnh phát triển của mình, dám đầu tư cho tri thức, công nghệ, và dám gắn kết để cùng đi xa. Đây không chỉ là yêu cầu trước mắt, mà là trách nhiệm lịch sử của cộng đồng công nghiệp Việt trong tiến trình khẳng định vị thế đất nước trên bản đồ kinh tế thế giới.