Sở hữu hệ thống nhà xưởng và dây chuyền sản xuất hiện đại, ngành đóng tàu Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội để mở rộng sang lĩnh vực chế tạo toa xe, góp phần phát triển công nghiệp đường sắt quốc gia.

Cơ hội lớn từ các dự án đường sắt trọng điểm

Hiện tại, Việt Nam đang triển khai và chuẩn bị nhiều dự án đường sắt quan trọng như tuyến tốc độ cao Bắc – Nam, các tuyến metro tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, đường sắt kết nối các tỉnh thành và khu vực biên giới. Những dự án này đặt ra nhu cầu rất lớn về đầu máy, toa xe hành khách, toa xe hàng và toa xe chuyên dụng đạt chuẩn quốc tế.

Ông Nguyễn Tiến Đạt – Phó Tổng Giám đốc Tổng công ty Công nghiệp Tàu thủy (SBIC) nhận định: “Đây là thời cơ để các doanh nghiệp cơ khí trong nước, trong đó có SBIC, tham gia sâu vào chuỗi sản xuất ngành đường sắt”.

Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam với tổng vốn đầu tư khoảng 74 tỷ USD, riêng chi phí cho sản xuất đầu máy, toa xe ước tính lên tới 10 tỷ USD. Ngoài ra, việc thay thế hàng nghìn toa xe cũ trong nước cũng đặt ra nhu cầu lớn về sản phẩm mới. Theo Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR), chỉ riêng cuối năm 2025 đã có gần 1.500 toa xe hàng và khách cần dừng hoạt động.

Dự báo đến năm 2050, nhu cầu của toàn ngành sẽ lên tới:

• 261 đầu máy,
• 1.100 toa xe tốc độ cao,
• 1.000 toa xe khách,
• 7.000 toa xe hàng,
• 1.500 toa xe đô thị.

Ngoài thị trường nội địa, doanh nghiệp Việt cũng có tiềm năng xuất khẩu toa xe sang các nước đang hiện đại hóa hạ tầng đường sắt như ASEAN, châu Phi và Mỹ Latinh.

SBIC: Sẵn sàng chuyển đổi sang đóng toa xe

SBIC hiện sở hữu 8 đơn vị thành viên và chiếm hơn 60% năng lực đóng tàu trong nước. Với hệ thống dây chuyền sản xuất hiện đại, như robot hàn tự động, máy cắt laser, dây chuyền sơn chống ăn mòn theo tiêu chuẩn châu Âu, SBIC có khả năng chuyển đổi sang sản xuất cấu kiện và lắp ráp toa xe đường sắt.

Các dự án đường sắt đang được đầu tư, triển khai sẽ là cơ hội cho ngành đóng tàu tham gia vào đóng mới các toa xe đường sắt.

Ông Đạt cho biết, đội ngũ kỹ sư, công nhân của SBIC được đào tạo bài bản, nhiều người sở hữu chứng chỉ tay nghề từ các quốc gia như Nhật Bản, Na Uy, Pháp. Các nhà máy của SBIC đã sản xuất thành công các sản phẩm cơ khí chất lượng cao phục vụ thị trường châu Âu và châu Á, đủ sức đáp ứng yêu cầu kỹ thuật khắt khe của ngành đường sắt.

“Nếu có thiết kế sẵn, chúng tôi hoàn toàn có thể tự chủ trong sản xuất và bàn giao toa xe mới cho ngành Đường sắt,” ông Đạt khẳng định.

Việc tham gia vào sản xuất toa xe không chỉ giúp SBIC nâng cao hiệu quả sử dụng hạ tầng và nhân lực, mà còn góp phần giảm phụ thuộc nhập khẩu, thúc đẩy công nghiệp phụ trợ, tạo thêm việc làm và tăng nguồn thu ngân sách.

Thách thức về vốn và công nghệ

Dù có tiềm lực sản xuất, SBIC vẫn gặp khó khăn trong huy động vốn đầu tư đổi mới công nghệ. Giai đoạn 2020–2023, doanh nghiệp chỉ huy động được khoảng 3% tổng nhu cầu vốn. Một số dây chuyền vẫn phụ thuộc vào lao động thủ công, làm giảm năng suất và tăng chi phí. Bên cạnh đó, nguồn cung linh kiện vẫn chủ yếu từ nước ngoài, dễ bị ảnh hưởng khi chuỗi cung ứng gián đoạn.

Lực lượng lao động kỹ thuật cao còn thiếu, việc đào tạo nhân lực chuyên sâu vẫn hạn chế. Theo ông Đạt, để khắc phục, SBIC đang đẩy mạnh:

• Tự động hóa quy trình sản xuất,
• Ứng dụng robot và dây chuyền lắp ráp hiện đại,
• Áp dụng vật liệu mới (nhôm, thép cường độ cao),
• Thiết kế 3D và mô phỏng kỹ thuật,
• Chuyển đổi số trong quản lý và vận hành nhà máy.

Kiến nghị cơ chế hỗ trợ từ Chính phủ

Ông Đạt kiến nghị Chính phủ chỉ định SBIC tham gia chương trình phát triển công nghiệp đường sắt quốc gia, đồng thời tiếp tục khai thác hiệu quả hạ tầng và nhân lực hiện có của SBIC sau khi đơn vị được tái cấu trúc theo hướng phá sản doanh nghiệp.

Ngoài ra, ông đề xuất:

• Có chính sách ưu đãi thuế, tín dụng, vốn vay,
• Hỗ trợ đào tạo, chuyển giao công nghệ,
• Tạo điều kiện tiếp cận các gói hỗ trợ quốc tế cho doanh nghiệp trong nước,
• Thúc đẩy thực hiện Đề án “Nâng cao năng lực doanh nghiệp đóng tàu” theo Nghị quyết 220/NQ-CP năm 2023.

Các doanh nghiệp ngành hàng hải cũng đồng thuận với đề xuất xây dựng chiến lược trung và dài hạn để phát triển bền vững ngành đóng tàu – từ đó tạo nền tảng để tham gia vào lĩnh vực sản xuất toa xe, góp phần hiện đại hóa hệ thống giao thông vận tải Việt Nam.