Tại Triển lãm Quốc phòng Việt Nam 2024, được tổ chức tại sân bay Gia Lâm, Hà Nội, Tập đoàn Viettel đã trình làng hai thành phần chủ chốt của hệ thống tên lửa phòng thủ bờ biển di động Trường Sơn: tên lửa chống hạm VSM-01A và hệ thống phóng di động VLV-01. Các thành phần này được giới thiệu như một phần của hệ thống VCS-01, còn được gọi là Trường Sơn, được thiết kế nhằm nâng cao khả năng phòng thủ bờ biển của Việt Nam với khả năng phóng tối đa tám tên lửa. Việt Nam đã nhấn mạnh việc sản xuất nội địa các hệ thống quốc phòng như VCS-01 nhằm giảm sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài và đáp ứng các nhu cầu quốc phòng cụ thể.

Hệ thống VCS-01, được gọi là Trường Sơn, là một hệ thống phòng thủ bờ biển di động bao gồm xe phóng tự hành VLV-01, hệ thống radar thu nhận mục tiêu, các xe chỉ huy và kiểm soát, các đơn vị vận chuyển và nạp đạn, cùng các xe kiểm tra kỹ thuật. Được phát triển như một phiên bản kế nhiệm của hệ thống 4K51 Rubezh từ thời Liên Xô, bệ phóng VLV-01 có khả năng mang tám tên lửa trên hai xe, mỗi xe mang bốn tên lửa. Các thành phần của hệ thống tên lửa Trường Sơn VCS-01 bao gồm: Xe tiếp đạn tên lửa VTRV-01; Xe chỉ huy và điều khiển VCPV-01; Xe phóng VLV-01; Radar giám sát và thu nhận mục tiêu VRS-MCX; Tên lửa chống hạm "Sông Hồng" (VSM-01A) với tầm bắn 80 km.

Cấu hình này tăng cường khả năng mang tên lửa so với hệ thống của Liên Xô, vốn chỉ mang được hai tên lửa P-15 Termit. Xe VLV-01 có thể đưa vào trạng thái sẵn sàng hoạt động trong vòng chưa đầy 10 phút. Kích thước của xe dưới 12,2 mét chiều dài, 2,75 mét chiều rộng và 4,2 mét chiều cao, với trọng lượng dưới 40 tấn. Hệ thống này tích hợp các thành phần radar và chỉ huy, cho phép hoạt động ở chế độ tập trung hoặc độc lập và tự tính toán quỹ đạo tên lửa.

Vào năm 2019, hình ảnh đầu tiên của một tên lửa được định danh là VCM-01 đã được công bố. Mẫu tên lửa này được giới thiệu trong một chương trình truyền hình, cho thấy tên lửa mới có thiết kế giống hệt Kh-35. Thông tin in trên thân mẫu tên lửa cũng tiết lộ rằng Nhà máy Z189 đã tham gia vào quá trình phát triển loại tên lửa này. Nhà máy Z189 từ lâu đã là đơn vị sản xuất trong nước bệ phóng KT-184 dành cho tên lửa Kh-35E của Hải quân Nhân dân Việt Nam, vì vậy có khả năng Z189 cũng sẽ đảm nhiệm sản xuất bệ phóng và vỏ ngoài cho tên lửa VCM-01.

Theo tài liệu của Việt Nam ban hành năm 2018 về việc cấm một số khu vực ven biển cụ thể, tên lửa VCM-01 đã được bắn thử ít nhất hai lần. Một lần diễn ra tại huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, và lần khác tại huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình. Không có thêm thông tin nào được chính quyền địa phương hoặc Viettel công bố hoặc báo cáo, bao gồm kết quả của các hoạt động này và liệu có bất kỳ lần bắn thử nào khác ngoài hai lần đã được đề cập hay không.Vào cuối năm 2023, có thông tin rằng tên lửa VCM-01 đã được lắp đặt trên một tàu phóng ngư lôi lớp Shershen trước đây của Hải quân Nhân dân Việt Nam và Cảnh sát biển Việt Nam để thử nghiệm trên biển.

Đến năm 2024, thông tin cho biết các hệ thống tên lửa phòng thủ bờ biển VCM-B, bao gồm tên lửa VCM-01, đã được bàn giao cho Lữ đoàn 679 thuộc Bộ Tư lệnh Vùng 1 của Hải quân Nhân dân Việt Nam từ tháng 4 cùng năm, xác nhận rằng VCM-01 đã chính thức đi vào hoạt động.Vào cuối năm 2021, tên lửa VCM-01 một lần nữa xuất hiện trong một chương trình truyền hình, gián tiếp xác nhận rằng loại tên lửa này sẽ được lắp ráp bởi Công ty Truyền thông M3 (hiện đã sáp nhập vào Tổng Công ty Công nghiệp Công nghệ cao Viettel), một đơn vị thuộc Tập đoàn Viettel.

Tên lửa chống hạm VSM-01A, còn được gọi là Sông Hồng, thay thế tên lửa P-15 Termit và có tầm bắn 80 km—gấp đôi tầm bắn của Termit. Các biến thể có tầm bắn mở rộng không được trưng bày tại triển lãm. Tên lửa này sử dụng hệ thống dẫn đường cải tiến để nâng cao độ chính xác trong việc định vị mục tiêu. VSM-01A thuộc dòng tên lửa VCM-01, được phát triển dựa trên tên lửa Kh-35E của Nga, với những cải tiến bao gồm khung máy bay nhẹ hơn, thiết kế lại cửa hút khí, và hệ thống điện tử hàng không hiện đại. Tên lửa có chiều dài dưới 5.000 mm, đường kính thân 315 mm, và nặng dưới 600 kg. Nó hoạt động ở tốc độ cận âm cao.

Hệ thống tên lửa này được đặt theo dãy núi Trường Sơn, trong khi tên lửa mang tên Sông Hồng, tượng trưng cho việc bảo vệ núi, sông, và biên giới của Tổ quốc. Các quan chức, kỹ sư, và công nhân của Viettel rất tự hào khi đã nghiên cứu và phát triển hệ thống này, hiện đang được công bố rộng rãi tại triển lãm.

S-125-VT là phiên bản hiện đại hóa từ hệ thống S-125 Pechora thời Liên Xô, được thiết kế để tiêu diệt các phương tiện tấn công đường không, đặc biệt là các mục tiêu bay thấp và kích thước nhỏ, ngay cả trong môi trường bị gây nhiễu phức tạp. Ngoài ra, hệ thống tên lửa này còn có khả năng tấn công mục tiêu trên mặt đất và mặt nước, hoạt động độc lập hoặc tích hợp vào mạng lưới phòng không. Theo các thông tin công bố, S-125-VT có tốc độ tối đa 800 mét/giây, cho phép tấn công đồng thời hai mục tiêu ở khoảng cách lên tới 30 km, với xác suất tiêu diệt mục tiêu lên đến 90% đối với máy bay chiến đấu. Hệ thống này có khả năng phát hiện mục tiêu ở khoảng cách tối đa 90 km.

Một thành phần quan trọng của hệ thống là bệ phóng SP73-VT, thực hiện các nhiệm vụ cố định tên lửa, định hướng tên lửa về phía mục tiêu, cung cấp năng lượng và truyền tín hiệu chuẩn bị đến tên lửa. Bệ phóng cũng tự động thực hiện lệnh phóng tên lửa thông qua tín hiệu điều khiển từ xa. Việc triển khai và thu hồi bệ phóng được hỗ trợ bởi hệ thống kích thủy lực tự động.

Tên lửa chống hạm Sông Hồng, nặng khoảng 600 kg, là thành phần chiến đấu chính của hệ thống, được thiết kế để tiêu diệt tàu chiến trên mặt nước. Tên lửa sử dụng cơ chế động cơ đẩy nhiên liệu rắn ở giai đoạn khởi động, cho phép rời bệ phóng trước khi kích hoạt động cơ chính để bay tới mục tiêu. Với tầm bắn khoảng 80 km, tên lửa này bay ở độ cao thấp sát mặt biển trong giai đoạn cuối, giúp giảm nguy cơ bị phát hiện và đánh chặn.

Việc phát triển và sản xuất các hệ thống VSM-01A và VCS-01 được thực hiện bởi Viện Hàng không Vũ trụ Viettel, Tổng Công ty Công nghiệp Công nghệ cao Viettel, và Nhà máy Z189. Các nguyên mẫu ban đầu của tên lửa VSM-01A sử dụng ống phóng hình trụ, trong khi các phiên bản sau này chuyển sang dạng hình chữ nhật. Các thử nghiệm được tiến hành vào năm 2018 tại các huyện Quỳnh Lưu (Nghệ An) và Tiền Hải (Thái Bình), và tên lửa chính thức đi vào hoạt động vào tháng 4 năm 2024 dưới biên chế của Lữ đoàn 679 thuộc Bộ Tư lệnh Vùng 1. Tên lửa cũng đã được thử nghiệm trên biển với các tàu phóng ngư lôi lớp Shershen đã được cải tiến.VSM-01A sử dụng động cơ phản lực cánh quạt VJE-01, được phát triển trong nước sau khi các cuộc thảo luận với Hàn Quốc về động cơ SSE-750K không đạt được sự hợp tác. Động cơ VJE-01 cho phép tên lửa đạt tốc độ cận âm cao và hỗ trợ khả năng sản xuất nội địa.

Tại triển lãm, các hệ thống VSM-01A và VCS-01 được trưng bày cùng nhau, thể hiện sự tích hợp của tên lửa VSM-01A trong hệ thống VCS-01 và khả năng tương thích với nhiều nền tảng khác nhau, bao gồm tàu tên lửa, tàu hộ vệ, và thậm chí cả máy bay. Cấu hình này phù hợp với chiến lược phòng thủ bờ biển của Việt Nam, nhấn mạnh vào các biện pháp chống tiếp cận/chống xâm nhập (A2/AD). Chiến lược này tập trung vào việc bảo vệ các lợi ích hàng hải ở Biển Đông và bao gồm các tàu ngầm lớp Kilo, máy bay Su-30MK2, cùng hệ thống tên lửa VCM-01 do Việt Nam sản xuất, cũng được phát triển dựa trên tên lửa Kh-35E.

Việt Nam đã nhấn mạnh việc sản xuất trong nước các loại vũ khí hải quân và chống hạm nhằm giảm sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài và đáp ứng các nhu cầu quốc phòng cụ thể. Việc phát triển tên lửa VCM-01, do Viện Hàng không Vũ trụ Viettel dẫn đầu, phản ánh trọng tâm này. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đã mở rộng năng lực đóng tàu bằng cách chế tạo các tàu tấn công nhanh và tàu hộ vệ đa năng, thường hợp tác với các đối tác nước ngoài.Những nỗ lực này là một phần của chiến lược tổng thể nhằm hiện đại hóa lực lượng hải quân và đối phó với các thách thức an ninh khu vực. Các hệ thống VCS-01 và VCM-01 đóng góp vào mục tiêu bảo vệ vùng biển chủ quyền và tăng cường năng lực răn đe chiến lược của Việt Nam.

Quyết định của Việt Nam trong việc tự phát triển vũ khí xuất phát từ nhu cầu đáp ứng các yêu cầu quốc phòng đặc thù và giảm sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài trong bối cảnh địa chính trị phức tạp. Cách tiếp cận này cũng cho phép Việt Nam điều chỉnh công nghệ quân sự phù hợp với điều kiện địa phương và nhu cầu tác chiến thực tế. Trước những thách thức toàn cầu ngày càng tăng trong việc mua sắm vũ khí và lo ngại về gián đoạn chuỗi cung ứng, phát triển năng lực quốc phòng nội địa đã trở thành ưu tiên chiến lược để đảm bảo tiếp cận liên tục các tài sản quân sự quan trọng. Những nỗ lực này tập trung vào việc xây dựng một ngành công nghiệp quốc phòng bền vững thông qua hợp tác với các doanh nghiệp nhà nước và các viện nghiên cứu.

Căng thẳng ở Biển Đông cũng ảnh hưởng đáng kể đến các chiến lược quốc phòng hiện tại của Việt Nam. Việt Nam coi việc phát triển các hệ thống nội địa, như hệ thống tên lửa phòng thủ bờ biển VCS-01, là yếu tố thiết yếu để duy trì an ninh hàng hải. Biển Đông là khu vực quan trọng đối với cả toàn vẹn lãnh thổ lẫn lợi ích kinh tế của Việt Nam, đặc biệt là do các tuyến hàng hải quan trọng và vùng biển giàu tài nguyên.Hệ thống tên lửa Trường Sơn không chỉ thể hiện những bước tiến trong công nghệ quốc phòng của Việt Nam mà còn mang ý nghĩa to lớn trong việc bảo vệ lãnh thổ và an ninh quốc gia. Nó là biểu tượng của niềm tự hào và sự cống hiến của các kỹ sư và nhân viên Viettel, góp phần vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc.